Orsk

Sołtys

Aneta Pieniążek

Wieloulicową wieś z 328 mieszkańcami okalają od południa połacie lasów, w okolicy których zlokalizowana jest Huta Miedzi „Cendynia”. Przez miejscowość wiedzie ponadto ścieżka przyrodnicza „Krajobrazy Nadodrzańskie – Orsk”, obejmująca 12 stanowisk obserwacyjnych, które ukazują piękno tutejszych starorzeczy z bogatą fauną i rzadką roślinnością.

HISTORIA

Nazwa wsi Orsk wywodzona jest od nazwy drzewa (orzecha), trudno jednak dopatrzyć się dziś tego gatunku w miejscowym drzewostanie. Warto natomiast wiedzieć, że pałac i otaczający go park są oficjalnymi zabytkami, a specyficzne warunki środowiskowe przyczyniły się do występowania tu bardzo rzadkich gatunków roślin. Teren ten od ponad 20 lat jest rezerwatem przyrody pod nazwą „Skarpa Storczyków”. To prawdziwy przyrodniczy ewenement – rośnie tu około trzystu drzew o wymiarach pomnikowych. Wśród nich są cztery dęby szypułkowe o obwodach 370 – 440 cm. Dojechać można tu m.in. rowerowym „Szlakiem Odry” (niebieskim).

Sam Orsk powstał pod koniec XIII w. W roku 1765 był dużą wsią z ponad 60 gospodarstwami. W tym samym mniej więcej czasie zaczęli tu przybywać koloniści. Liczna była też warstwa rzemieślnicza. Działały tu cztery wiatraki, dwa młyny, gorzelnia, browar, płatkarnia ziemniaków, cegielnia i kierat. W drugiej połowie XIX w. ze względu na wielkość (ponad 700 mieszkańców) Orsk stanowił siedzibę urzędu okręgowego. Tutejsze dobra ziemskie liczyły wówczas około 1000 ha, a należały do nich trzy folwarki, kolonia Brzeziny i promowa przeprawa przez Odrę. Z zabudowań gospodarczych ocalała brama filarowa i część ceglanych budynków; na jednym z nich widnieją inicjały „A.G.P.” z 1866 r.

W 1346 r. we wsi istniał kościół parafialny. Jedna historyczna wersja mówi, że była to drewniana świątynia z około 1450 r. Druga – że został on zbudowany w roku 1560 jako ewangelicki. Z pewnością obiekt ten funkcjonował w 1613 r., spłonął w 1843 r. i w ciągu kilku lat został w pełni odbudowany jako ewangelicko-augsburski. Towarzyszył mu dom parafialny i szkoła ewangelicka. Zabytek nie przetrwał jednak II wojny światowej. Zdewastowaną świątynię rozebrano w latach 50. ubiegłego wieku i trzy dekady później na jej miejscu wzniesiono współczesną kaplicę.

Orsk był jedną z tych miejscowości, które nie miały szczęścia do właścicieli. Od początku XV w. rezydowali tu przedstawiciele wielu rodów, z których ważniejsze to: von Cantiz, von Woyers, von Cantiz Und Dallwitz, Augustinus, Worissen, von Maltzan, von Dyhern, von Froideville, Neumann, von Hugo, von Gellhorn, von Block, von Rittberg i von Winterfeld. Dla wymienionych rodzin Orsk pełnił często rolę głównej siedziby. W 1937 r. ziemie przejęło i rozparcelowało berlińskie towarzystwo „Landsieldlug”.

Zanim jednak do tego doszło, właściciele majątku zadbali o swój komfort, dzięki czemu do dziś można oglądać pozostałości pałacu, wybudowanego w 1603 r. przez Hieronima Augustina von Caniza. Przez kolejne stulecia dwór był kilkukrotnie powiększany i upiększany. Obecnie budynek jest nieużytkowany i mocno zdewastowany. Wciąż jednak widoczne są zdobione stropy belkowe oraz sztukaterie na sufitach, a całość prezentuje się tak, że łatwo sobie wyobrazić dawny wygląd rezydencji.